Kort verslag van de enquète Wicca in Nederland

Boris

NB: Dit zijn de belangrijkste resultaten van een enquete die door Boris is afgenomen in 2003. De resultaten geven een goed overzicht over de situatie rondom wicca in Nederland in 2003 en zijn ook nu nog relevant. Het volledige verslag staat, samen met heel veel extra interessant materiaal en een uitgebreid historisch overzicht van de wicca in Nederland, in het boek Boris & Bran: De Bezem Voorbij. Zowel voor onderzoekers als voor heksen - vanwege het historische overzicht - zeer interessant materiaal! Het boek kan worden besteld.

Allereerst wil ik alle mensen die de vragenlijst hebben ingevuld hartelijk bedanken. Om met een bekende hobbit te spreken: ik ken de meesten van jullie natuurlijk niet half zo goed als ik zou willen, en zeker niet zo goed als jullie verdienen, maar jullie antwoorden hebben me veel stof tot nadenken gegeven. Ik hoop dat ik met dit artikel iets terug kan geven.

Nog een opmerking over woordgebruik. Wicca is het Oud-Engelse woord voor heks, maar sinds de jaren vijftig wordt het ook gebruikt als naam van een neo-paganistische religie. In het Engels heeft het woordgebruik zich gestabiliseerd: Wicca is de naam van de religie, Wiccan is het bijvoeglijk naamwoord en de aanhanger van de religie. In het Nederlands is er nog geen vast patroon, in de vragenlijsten vind ik wicca in beide betekenissen. Om het verschil duidelijk te maken gebruik ik Wicca met een hoofdletter als naam van de religie en wicca met een kleine letter als naam van de aanhanger.

Inhoud

De oorspronkelijke enquète kun je hier nalezen.

1. Persoonsgegevens

Er werden in totaal 118 formulieren teruggestuurd, maar twee hiervan waren zo onvolledig ingevuld dat ik ze niet kon verwerken. De resterende 116 formulieren waren afkomstig van 117 personen, 100 vrouwen, 15 mannen en één echtpaar. De vragen zijn niet altijd volledig beantwoord, de totalen kunnen dus wat uiteenlopen. Percentages zijn berekend op het aantal antwoorden. Drie inzenders zijn uit België afkomstig, maar die heb ik gewoon meegeteld, zo veel verschillen we nu ook weer niet van elkaar.

De leeftijden varieerden van 14 tot 76 jaar, met een gemiddelde van 30,12. De tijd dat mensen met Wicca / moderne hekserij bezig was liep uiteen van een paar maanden tot "ik denk ongeveer dertig jaar" met een gemiddelde van 5,87. De verdeling naar leeftijd is vrij gelijkmatig, maar uit de tabel blijkt wel dat het aantal beginnende heksen hoog is.

2. Hoe ben je op dit pad terechtgekomen?

Wanneer iemands belangstelling voor hekserij precies begonnen is loopt sterk uiteen. Er is een groep mensen die als kind al belangstelling had voor toveren en kruiden, en die zich op de een of andere manier heks voelden. Ze hebben soms jaren lang boeken en ander materiaal verzameld, en dan ontdekken ze opeens dat er meer mensen zijn die hun belangstelling delen. Zeventien van mijn inzenders behoren tot deze groep. In de enquète noemen ze het moment dat ze hun eerste boek, artikel of internetsite over Wicca vonden als het begin van hun echte betrokkenheid, en zo heb ik het ook geteld. Dit is de groep die ik de "geboren heksen" zou willen noemen (wat dus iets heel anders is dan heksen met een familietraditie).

De meeste inzenders waren rooms-katholiek of buitenkerkelijk opgevoed. De enquète God in Nederland (1997) noemt vrijwel hetzelfde percentage mensen met een katholieke opvoeding, namelijk 39%. Het aantal buitenkerkelijken ligt hoger (God in Nederland noemt 25%). Onze groep diverse christenen loopt uiteen van doopsgezind en remonstrants tot mormoon.

De aanleidingen om met Wicca te beginnen lopen uiteen. De meest genoemde reden is nog altijd dat iemand een boek over Wicca tegenkomt. Internet en vrienden worden minder vaak genoemd dan je misschien zou verwachten. Artikelen in kranten en tijdschriften, documentaires voor radio en TV of New-Age winkels leveren stuk voor stuk een paar procent op. Films over paranormale onderwerpen worden weinig genoemd, ze wekken soms wel belangstelling maar ze zijn op zichzelf geen aanleiding om serieus verder te zoeken.

Vaak komen de aanleidingen in combinaties. Iemand leest een artikel en gaat op zoek op internet. Soms is het een samenloop van omstandigheden. Iemand droomt dat hij naar die en die winkel moet gaan en hij vindt net dat ene boek waar alles in staat. Iemand erft een stapel boeken van een vriendin en ze blijken allemaal over hekserij te gaan.

Omdat boeken belangrijk zijn informeerde ik ook naar de schrijvers die de meeste invloed gehad hebben op iemands beslissing om zich met Wicca bezig te gaan houden. De lijst wordt aangevoerd door Scott Cunningham en Vivianne Crowley, die respectievelijk 31 en 30 maal genoemd worden. Om praktische en emotionele redenen stop ik bij de namen van Doreen Valiente en Gerald Gardner, de lijst gaat nog een heel eind verder met schrijvers die een of twee keer genoemd worden. Eliphas Lévy. Terry Pratchett. Cornelius Agrippa.

Een van de vragen was: miste je in je vorige religie dingen die je hier (in Wicca) wel vindt? De antwoorden passen beter bij de vraag: wat hinderde je in je vorige religie? Veel bezwaren worden gedeeld door progressieve christenen, en die proberen ook wel om de ontwikkeling bij te sturen. Maar het gaat langzaam, een groot schip verandert niet makkelijk van koers.

Ik heb de antwoorden uitgesplitst naar katholiek en niet-katholiek christelijk. Er zijn enkele verschillen. Protestants opgevoede heksen zien de kerk vaker als star en dogmatisch en noemen vaker het eenzijdig mannelijke godsbeeld als een hindernis. Rooms-katholieken geven vaker aan dat de kerk vrouwen, homo's en andere minderheden onderdrukt. Heksen met een niet-godsdienstige opvoeding hebben minder problemen met hun vorige levensovertuiging. Drie van de 43 hadden één of meer bezwaren: te dogmatisch (1), te weinig plaats voor magie en mystiek (2), te weinig aandacht voor de natuur (1). Dit waren mensen die al vrij jong zelf op zoek gingen in de theosofie en andere spirituele stromingen.

3. Welke vormen van Wicca zijn er in Nederland?

De overgrote meerderheid van de inzenders duidt zichzelf aan als eclectisch of solo-heks. Een andere groep is nog op zoek en heeft nog geen keus gemaakt. Aanhangers van duidelijke tradities vormen de derde categorie, met de volgelingen van Gardner in de meerderheid. Zeven inzenders noemen zich nadrukkelijk wel heks maar geen wicca. Farrar en Bone (1996) noemen 24% eclectisch, 12% Gardnerian en 7% Alexandrian.

De meeste heksen werken alleen of afwisselend alleen en in een groep. Dat zijn meestal losse groepen, heksen die in een coven werken zijn minder talrijk. Sommigen werken in tweetallen, met een vriend of vriendin of met een familielid. Sommige solo-heksen zoeken een groep of coven, maar de animo lijkt niet groot. De mogelijkheden die ik in de tabel noem overlappen vaak, dus het totaal komt ver boven de 100 procent.

De meest genoemde activiteiten zijn het vieren van de acht jaarfeesten en lezen, studeren. Voor oudere heksen wordt de studie wat minder belangrijk, beginners willen soms wel met de jaarfeesten beginnen maar weten niet precies hoe. Je moet over een soort drempel heen, bijna een soort inwijding. Maanfeesten en andere rituelen worden wat minder vaak genoemd. Veertien inzenders noemen werk met kruiden, bomen en planten.

4. Geheim of openbaar?

De meeste Nederlandse heksen zijn vrij voorzichtig of praten alleen met goede bekenden over hun religie. Volgens Adler (1986) houdt 25% van de wicca's hun religie geheim, 38% is voorzichtig en 37% is open. Farrar en Bone (1995) noemen 18% geheim, 50% voorzichtig en 32% open. De reacties op Wicca lijken eerder aan de positieve kant te liggen. Sommige heksen hebben diepgaande gesprekken met christelijke vrienden, andere worden nog altijd voor satanist aangezien. Twee inzendsters met moslima-vriendinnen zeggen dat die heel geïnteresseerd zijn. Maar een studente Arabisch noemt zich in het Midden Oosten voor de veiligheid liever rooms-katholiek.

Er is een verband tussen de reacties van de buitenwereld en de houding van de heks: mensen die openlijk over Wicca praten noemen meer positieve reacties (de correlatie is .41). Maar dit zegt niets over de oorzaak: misschien lokt een open houding positieve reacties uit, misschien praat je minder over Wicca als je steeds negatieve reacties krijgt. Er is een lichte samenhang tussen de reacties en de leeftijd en de woonplaats van de heks: oudere heksen en stedelingen noemen iets meer positieve reacties. De correlaties zijn statistisch significant, maar zo laag dat ze voor de praktijk weinig betekenen (respectievelijk .21 en .24).

5. Bijzondere ervaringen

Veel mensen hebben wel eens het gevoel gehad dat ze contact hadden met een god of een hogere macht. Heb jij wel eens zoiets meegemaakt? Was er een bepaalde aanleiding voor?

Deze vraag is vrijwel letterlijk overgenomen uit God in Nederland, de uitslagen werden vergeleken met de studie van Marghanita Laski (1961) over extase en mystieke toestanden.

Van de mensen die deze vraag beantwoordden gaf 79% aan dat ze een of meer malen zo'n extatische toestand handden meegemaakt. Ervaringen met een beschermengel of een geleide­geest heb ik niet meegeteld; die zijn op zichzelf natuurlijk ook interessant en waardevol, maar het is niet de categorie die ik hier bedoelde. Het percentage ligt duidelijk hoger dan bij God in Nederland (1997): daar gaf 32% aan dat ze wel eens een zo'n ervaring gehad hadden, en 15% antwoordde met "misschien".

De scores voor hoe vaak mijn inzenders deze ervaringen hebben zijn niet helemaal betrouwbaar: sommige mensen concentreerden zich op de aantallen en anderen op de inhoud van de beleving. Als er wel een ervaring maar geen aantal genoemd werd heb ik "soms" gescoord.

De meest genoemde aanleiding voor een extase (wat Laski de "trigger" noemt) is de natuur: de zee, de maan, landschap, dieren, een wandeling door het bos. De natuur in het groot of de natuur in het klein: een groep nijlpaarden in Afrika of de krokusjes na de winter. Ik vind 33% antwoorden in deze categorie, duidelijk meer dan Laski noemt (17% voor mannen en 19% voor vrouwen).

De volgende categorie is ritueel, oefening en meditatie. Heksenritueel, yoga, sjamanistische oefeningen, bidden, spontaan tijdens een healing. Deze groep omvat 22%, Laski verdeelt dit over oefening en religie, met in totaal 17% voor vrouwen en 14% voor mannen. Seksuele liefde als aanleiding voor een extatische toestand wordt vijfmaal genoemd, duidelijk minder dan bij Laski (15% voor vrouwen en 18% voor mannen).

De inhoud van deze ervaringen is moeilijk te beschrijven - ze lijken niet op iets anders dus er zijn geen gangbare woorden voor. Soms zijn ze ook te persoonlijk om te vertellen. We horen termen als eenheid, verbondenheid (met een god of godin, met de natuur, met het al), aanwezigheid van een hogere macht, hulp en troost (als de aanleiding een persoonlijke crisis was). De mate waarin mensen deze toestanden noemen hangt samen met de leeftijd en de tijd dat iemand bij Wicca betrokken is. De correlaties zijn respectievelijk .37 en .38. Een paar jongere inzenders zeiden wat spijtig dat ze nog nooit zo'n ervaring gehad hebben. Ze kunnen getroost zijn, het kan nog komen en de tabel geeft ook aan welke situaties de meeste kans op een piek-ervaring geven.

6. Voorstellingen van het goddelijke

De antwoorden lopen uiteen, maar ze hebben meestal de vorm van "Ik geloof in X in de vorm van Y". Ik geloof in een macht die verschijnt in de vorm van een God en een Godin. Of: ik geloof in een Godin die verschijnt in de Natuur. Als je veel van die uitspraken leest zie je dat er een volgorde in zit, bepaalde termen zijn fundamenteler dan andere. Dat geldt ook voor andere godsdiensten. Christenen geloven in één God die verschijnt in drie personen, en niet in drie personen samen één God vormen. Het verschil tussen godsdiensten zit dus in de kernwoorden en in hun volgorde.

In de gegevens van de enquète vind ik vijf van die centrale begrippen in een vaste volgorde.

Het is sneu, gezien de moeite die mensen gedaan hebben, maar ik kon de meeste reacties weergeven met formules als 1>3: "Het absolute verschijnt als God en Godin" of 2>4: "De Godin verschijnt in de natuur". Sommige mensen noemden maar één term, sommigen noemden er meer: 1>3>5: "Er is Iets dat verschijnt als de Godin en de God en dat ik vereer in de vorm van de goden uit de Keltische traditie." Voor de statistiek heb ik dan alleen de beginterm en de eindterm geteld. Dit geeft de volgende combinaties:

De combinatie "een Godin die verschijnt als God en Godin" wordt niet duidelijk genoemd, het lijkt een logische tegenstelling. Maar in zekere zin is dit de mythologie van Leland's boek Aradia. Voor de schepping bestond alleen Diana als de moeder van het al, bij het begin van de tijd splitste zij zich in Diana van de nacht en de maan, en haar andere zelf Lucifer als god van de zon en de dag. Dus je kunt de verbindingen van all vijf de punten terugvinden. Denk daar eens aan als je naar je pentagram kijkt.

De omschrijving van het Absolute dat aanwezig is in de goddelijke vonk in ieder mens berust natuurlijk op een eerbiedwaardige oude mystieke traditie die je onder andere terugvindt in het Hindoeïsme. In Wicca wordt deze combinatie maar zelden genoemd (wat niet wil zeggen dat we die mensen uit de kring weg willen jagen).

Het geloof in een letterlijk te nemen duivel is zeldzaam onder heksen. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun goede en slechte daden, het is te makkelijk om je fouten aan een duivel toe te schrijven. Die duivel ben je zelf in je zwakste momenten. Een grote groep zegt ook dat alles zijn goede en kwade kanten heeft, dat geldt voor mensen maar ook voor de natuur en voor de goden. In het Japanse shintoïsme zegt men dat elke god twee zielen heeft, een vriendelijke en een gewelddadige. Tenslotte vermelden sommige inzenders dat er wel verblinde, angstige en daardoor kwaadwillige entiteiten kunnen bestaan. Volgens God in Nederland (1997) gelooft 37% van de Nederlanders in het bestaan van een duivel.

7. Toveren en voorspellen

Ik hoopte met de enquète een indruk te krijgen van de resultaten die men met magie denkt te kunnen bereiken. Objectief of subjectief? Kunnen we een prins in een kikker veranderen of brengen we het niet verder dan een belangstelling voor zeilboten en waterbeheer? Maar niet alle inzenders denken in deze termen: "Wat is werkelijkheid?" vroeg de filosoof. En zoals sommigen uitleggen, de werkelijkheid is een energieveld, als je jezelf verandert verander je het geheel en daarmee ook alle andere delen. De antwoorden zijn dus moeilijk telbaar, ik geef alleen een globale indruk.

De meeste inzenders geven aan dat je met magie dingen kunt veranderen. Maar "dingen" is een heel rekbaar begrip, uit het verband blijkt vaak (maar niet altijd) dat men vooral denkt aan de loop van de gebeurtenissen, niet aan de veranderingen die je op Hogwarts kunt leren bij professor McGonagall. Sommige inzenders denken vooral aan levende wezens, ze sturen kracht naar mensen, dieren en planten die dat nodig hebben. En sommigen zeggen met zoveel woorden dat je in eerste instantie iemands bewustzijn verandert. Hierdoor kan zijn manier van handelen anders worden en dan verandert ook zijn situatie.

Bij de vraag of het ongeluk brengt om onder een ladder door te lopen geven veel mensen het antwoord dat zulke dingen alleen ongeluk brengen als je er zelf in gelooft. Kattenliefhebbers schrijven dat hun zwarte kat alleen geluk brengt (dit kan ik uit eigen ervaring bevestigen). Er is maar één inzender die zichzelf bijgelovig noemt.

Vier en negentig inzenders geven aan dat ze zelf magie gebruiken voor één of meer doelen. De anderen geven aan dat ze daar nog niet aan toe zijn of geven geen antwoord. In de vraag noemde ik als mogelijke doelen: inkomen, werk, relaties, genezing, wraak, hulp of bescherming, en spirituele ontwikkeling. Uit de antwoorden blijkt dat genezing en bescherming de gangbaarste doelen zijn. Materiele doelen als een baan en meer inkomen worden vrij weinig genoemd, en de meeste mensen sluiten wraak nadrukkelijk uit. De score één in de tabel komt van iemand die kortweg "alle doelen" invulde. Dat betekent overigens niet dat heksen een soort engelen zijn. "Zonder magie kan ik ook heel goed wraak nemen!" las ik ergens in de kantlijn. Maar wie iets over Wicca gelezen heeft weet dat boosaardige magie de afzender meestal meer kwaad doet dan het bedoelde slachtoffer.

Acht en tachtig inzenders (75,9%) gebruiken één of meer technieken om de toekomst te voorspellen. Het aantal technieken is groot maar Tarot is verreweg het populairst. Van de technieken die niet in de tabel staan noem ik de Yi Ching (5 maal), astrologie en de kristallen bol (beide vier maal).

Voorspellingen worden meestal gedaan voor de heks zelf of voor vrienden en familie, zelden op verzoek of voor klanten. Een enkeling vraagt zich af waarom je de moeite zou doen om de toekomst te voorspellen. Ik denk om dezelfde reden als waarom mensen kranten lezen en naar het Journaal kijken. Het is meestal ellende, je kunt er weinig aan doen en het bederft je nachtrust, maar je wilt op de een of andere manier bij het grote geheel betrokken blijven. Dus we schudden onze kaarten en we proberen de gebeurtenissen een slag voor te blijven.

Voorspellen leidt onherroepelijk tot de vraag of de toekomst helemaal vast ligt. Ongeveer de helft van de inzenders gaat ervan uit dat de toekomst vooral van ons zelf afhankelijk is, bij elke keuze verandert het beeld. Voorspellen is vooral een zaak van inzicht krijgen in de huidige situatie en vooruit kijken op de korte termijn. De andere helft gelooft dat de toekomst voor een deel vast ligt en voor een deel niet. Je kunt dit op verschillende manieren in beeld brengen. Bepaalde lijnen liggen vast maar we hebben een zekere vrijheid bij de uitvoering. Bepaalde punten liggen vast maar we kiezen zelf hoe we van A naar B komen. Bepaalde keuzepunten liggen vast maar wat we kiezen bepalen we zelf. Er zijn maar weinig heksen die aan een volledig vaste toekomst geloven.

Berusten magie en voorspellen op aanleg of op ontwikkeling? Die begrippen zijn niet voor iedereen even vertrouwd, en de antwoorden zijn niet altijd scoorbaar. Het meest gegeven antwoord is een combinatie van aanleg en aanleren van de juiste techniek. Bij magie denkt man ook vaak aan leren, iedereen heeft iets van aanleg in zich. Bij voorspellen denkt men meer aan aanleg, voorspellen is een gave. Een kleinere groep denkt meer in termen van innerlijke houding: magie berust op wil en overtuiging, voorspellen is een kwestie van het bewust openstellen voor indrukken.

8. Vragen van leven en dood

Op de vraag wat er na de dood met een mens gebeurt antwoorden de meeste inzenders zonder meer reïncarnatie. Sommigen voegen hieraan toe dat je net zo lang reïncarneert tot je op de een of andere manier klaar bent voor een hogere vorm van bestaan, en het is mogelijk dat een aantal mensen die alleen reïncarnatie noemen dit zo vanzelfsprekend vonden dat ze het niet apart vermeldden.

Bij reïncarnatie vermeldt men wel vaak een periode in een tussentoestand of Zomerland. Andere mogelijkheden zijn: voortleven in een hogere bestaansvorm, voortleven in de natuur, oplossen in de elementen. Een absoluut einde wordt zelden genoemd. Volgens God in Nederland (1997) gelooft 45% van de Nederlanders in een leven na de dood, en 22% is er niet helemaal zeker van. Van de mensen die in een vorm van voortbestaan geloven gelooft 19% in een vorm van reïncarnatie, 5% verwacht als mens terug te komen.

De meeste van mijn inzenders geloven niet in een systeem van straf en beloning. Als er zoiets is werkt het automatisch, lessen die je niet geleerd hebt komen vanzelf weer terug. Of je beoordeelt zelf je vorige leven, al dan niet met hulp van gidsen, en je kiest een nieuw bestaan. Soms neemt men wel een soort samenhang aan. In Witchcraft Today stelt Gerald Gardner dat vrienden en geliefden volgens de oude religie telkens in elkaars nabijheid geboren worden. In The Meaning of Witchcraft neigt hij wat meer naar de Indische karma-leer.

9. Veranderde Wicca iets in je leven?

De meeste inzenders vertellen dat ze zich nu bewuster zijn van de natuur, van natuurlijke ritmes en jaargetijden, ze gaan vaker de natuur in. Sommigen eten diervriendelijker, met biologische groenten en scharrelvlees of vegetarisch. Anderen noemden dezelfde punten maar voegden eraan toe: dat deed ik altijd al, het komt niet door Wicca maar het past wel in het patroon. Anderen zeggen dat ze bewuster leven, en dat hun sociale contacten verbeterd zijn.

De vraag naar maatschappelijke betrokkenheid wordt niet zo vaak beantwoord. Scholieren zeggen meestal: daar ben ik nog niet aan toe. Ongeveer de helft van de mensen die antwoord geven noemt zichzelf sociaal actiever. Het milieu is ook belangrijk. Als er politieke partijen genoemd worden zijn dat SP en Groen Links.

Ik informeerde naar een paar hete hangijzers, rituele naaktheid, het gebruik van stoffen die het bewustzijn veranderen en seks als onderdeel van een ritueel. Bij rituele naaktheid zijn de meningen verdeeld. Mensen die het liever niet doen geven aan dat het in sommige gevallen wel zou kunnen, misschien bij een self-blessing of een inwijding. Voorstanders zeggen vaak dat het een vrije keus moet blijven, en dat je geen druk op mensen uit moet oefenen.

De houding tegenover drugs in een ritueel is overwegend afwijzend. Bij een ritueel moet je weten wat je doet, en dat lukt niet onder invloed. Mensen die zeggen dat het in speciale gevallen misschien wel toelaatbaar is denken vooral aan sjamanistische rituelen, en alleen onder ervaren leiding. Inzenders onder de twintig zijn nog feller tegen dan de groep als geheel.

De meest genoemde houding tegenover rituele seks komt neer op: alleen privé in je eigen slaapkamer en met je eigen partner. Mensen die vinden dat het moet kunnen stellen wel dat niemand gedwongen mag worden om mee te doen. Voor de meesten is het te persoonlijk om het in een groepsritueel te verwerken. [Een inzendster schreef dat het woord seks haar in dit verband ook een beetje hinderde. Ik begrijp wat ze bedoelt, maar zolang ons cultuurpatroon blijft wat het is zullen alle termen die je bedenkt na een paar jaar toch dezelfde smoezelige of klinische klank krijgen. Ik weet niet hoe ik het beter had kunnen doen.]

10. Opvoeding en onderwijs

De grote meerderheid van de inzenders vindt het belangrijk dat kinderen les krijgen over zoveel mogelijk godsdiensten. Het is een stuk van de algemene ontwikkeling, het bevordert wederzijds begrip, en het helpt kinderen om zelf een keuze te maken als ze volwassen zijn. Sommigen zien wel in dat alle religies erg veel is, je moet wat tijd over houden voor lezen, schrijven en rekenen. En je zult de stof aan moeten passen aan de leeftijd.

Mensen die tegen zijn denken vooral aan het traditionele godsdienst­onderwijs: indoctrinatie in één religie en een paar losse opmerkingen over de rest. Maar het kan ook heel vervelend zijn als je je eigen religie, bij voorbeeld Wicca, uitgelegd krijgt door een leraar die er zelf weinig van snapt en terwijl de rest van de klas zit te giebelen. Volgens God in Nederland (1997) vindt 11% van de Nederlanders godsdienstonderwijs noodzakelijk, 75% vindt het nuttig en 13% noemt het ongewenst.

Bij de opvoeding in Wicca zijn de meeste ouders heel terughoudend. De grootste groep zou wel vertellen wat ze doen en men zou antwoord geven op vragen, maar veel verder dan dat gaat men niet. Een kleinere groep zegt dat Wicca niet alleen een religie is maar ook een stijl van leven, dus iets wat je automatisch doorgeeft. Een kleine groep zou dingen die de kant van Wicca uit gaan wel aanmoedigen, denk aan belangstelling voor kruiden of mythologie. Een enkeling zou kinderen zo vroeg mogelijk mee laten doen, als het kan in de draagbuidel mee in de cirkel. Maar ook mensen die Wicca aanmoedigen geven aan dat kinderen later wel zelf moeten kiezen of ze door willen gaan.

Naar welke school zou je je kinderen sturen? De meest gemaakte keuze is de openbare school of de beste school in de buurt. En bij de beste school denken Wicca-ouders meer aan aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van een kind dan aan hoge cijfers. De vrije school wordt ook vaak genoemd. Als ouders kiezen voor een christelijke school dan is het omdat daar minder anderstalige kinderen zouden zitten, en omdat er meer aandacht zou zijn voor religie. Op openbare scholen raakt een vak wereld- en levensbeschouwing soms in de verdrukking. Volgens God in Nederland (1997) kiest 34% van de Nederlanders voor openbaar of neutraal bijzonder onderwijs, 40% voor onderwijs op godsdienstige grondslag en voor 25% maakt het niet veel uit.

Wat zou je doen als je merkt dat je zoon of dochter probeert een leraar te beheksen om zo een hoger cijfer te halen? Sommige mensen vonden dit maar een rare vraag, maar het is een van die dingen die kunnen gebeuren. Als je er niet over nadenkt op een moment dat je tijd hebt moet je soms beslissingen nemen op een moment dat je geen tijd hebt. De reacties lopen uiteen van hartelijk lachten tot verbieden en straffen. Huisarrest! Zakgeld inhouden! Ik heb de uitdrukking "op de vingers tikken" in dit verband opgevat als een synoniem van verbieden.

Een betrekkelijk kleine groep zegt dat ze hun kinderen nog geen magie leren, of dat ze eerst de ethiek en dan pas de techniek van magie behandelen. De implicatie is meestal dat hun kind het niet zou doen of niet zou kunnen. De meeste ouders kiezen voor een degelijk gesprek over de ethiek van het heksen, de regel dat je niemand mag schaden en dat magie om iemand te dwingen meestal averechts werkt. Sommigen zouden verder uitleggen dat je niets aan zulke cijfers hebt, het gaat om de kennis. Je kunt die tijd beter aan je huiswerk besteden. Bij Harry Potter lees je weinig over huiswerk, maar als het ter sprake komt werken ze hard. Andere aanvullende oplossingen zijn: je kind helpen bij huiswerk, of leren hoe je magie of andere technieken (zoals NLP) kunt gebruiken om de concentratie te verbeteren. Drie inzenders geven aan dat ze zelf ooit geprobeerd hebben betere cijfers te halen door een leraar met magische middelen te beïnvloeden. Het probleem is dat je soms een emotionele band vormt van die leraar met jou, en dat je (om het netjes te zeggen) na je examen niet zomaar van hem af bent.

11. De toekomst van Wicca

De grootste groep heksen voorspelt een doorgaande groei van Wicca, er is een oprechte belangstelling voor spiritualiteit en natuurreligies. Anderen zien die belangstelling grotendeels als modeverschijnsel. Als het nieuwe er af is zullen veel mensen weer verdwijnen. Dit kan blijken als een lichte groei, stabilisatie of een golfbeweging. De echte pessimisten nemen aan dat de groei zal leiden tot allerlei bewegingen die niets meer met Wicca te maken hebben. De echte Wicca verstart, verdwijnt of zal in het beste geval ondergronds verder gaan.

Zou Wicca / hekserij een rol moeten gaan spelen bij de geestelijke verzorging in het leger, in zieken­huizen, gevangenissen bejaardentehuizen en dergelijke? De meningen lopen uiteen. Een vrij kleine groep vindt elke invloed van religie op hulpverlening ongewenst of overbodig, soms speelt de gedachte mee dat men op die manier mensen in een afhankelijke positie een bepaalde religie op zou dringen. Ongeveer een kwart wil alleen hulpverlening als mensen er zelf om vragen. Meer dan de helft van de inzenders vindt dat iedereen in een instelling of afhankelijke positie recht heeft op geestelijke verzorging in de eigen zelf gekozen religie. De grootste groep ziet wel in dat dit op korte termijn niet goed mogelijk is. Wicca is een kleine groep en erkenning zou veel meer organisatie vragen dan wij bereid zijn op te brengen. Het zou voorlopig al heel mooi zijn als er meer begrip kwam voor Wicca.

12. Samenvatting

Wicca is voor de overgrote meerderheid van de betrokkenen manier van leven en een religie, dus een levenshouding die op de een of andere manier te maken heeft met het goddelijke. Hoe men zich dat goddelijke voorstelt kan wisselen: de Godin, de God en de Godin, of een veel­heid van goden en godinnen. Je kiest de vorm die het best bij je eigen beleving past, en soms ook de vorm die het best bij het doel van een bepaald ritueel past. Christenen spreken in één adem van "de duivel" en van veel duivels. Voor wicca's is het even vanzelfsprekend om te spreken in termen van één God m/v/o en van meer goden en godinnen. Goden zijn geen dingen die je tellen kunt.

Een belangrijke verschijningsvorm van het goddelijke is de natuur. Dat is de belangrijkste bron van inspiratie en mystieke ervaring, veel wicca's houden in hun dagelijks leven rekening met het milieu, en een belangrijk doel van het ritueel is meeleven met de jaargetijden en de maan. Het gaat dieper dan de natuur van de pannenkoekenhuizen en de puzzeltochten, en ook dieper dan de natuur van de zeldzame planten en bedreigde dieren. Ontroering en mystieke ervaring zijn niet voor geld te koop, je kunt er geen toeristische attracties van maken. Natuurbeschermers kennen meestal wel iets van deze gevoelens, maar ze praten er niet over. Ze begraven het onder de cijfers en de logistieke problemen.

De kringloop van de natuur is ook het patroon van het menselijk leven: de meeste wicca's geloven in een vorm van reïncarnatie (sommigen spreken van recycling). Anderen nemen aan dat we voortleven in een andere werkelijkheid. Bij reïncarnatie denkt men meestal aan een rustperiode tussen twee levens (de gangbare term is het Zomerland). Volgens sommigen heb je daar ook de kans om je vorige leven te overzien en nieuwe keuzes te maken. Volgens anderen werkt het systeem automatisch: met elk leven krijgen we de kans om nieuwe ervaringen op te doen en lessen die we niet geleerd hebben komen terug. Voor de meesten zit er dus wel een stijgende lijn in de reeks van levens.

Heksen geloven in en werken met magie. Onze gedachten en gevoelens zijn een deel van het geheel en hebben hun invloed op de dingen die gebeuren. Omgekeerd werpen komende gebeurtenissen een soort schaduw vooruit die door mensen met de juiste aanleg kan worden herkend. Een ritueel is een manier om je aandacht of om "energie" op een bepaald doel te richten. Buitenstaanders denken bij magie meestal aan macht, maar uit de antwoorden blijkt dat wicca's het zonder uitzondering afkeuren als je magie zou gebruiken om iemand te dwingen tot iets wat hij anders niet zou doen. Magie werkt in cirkels, net als de rest van de natuur. Wanneer je magie gebruikt om anderen te dwingen of te schaden komen de gevolgen vroeg of laat weer op je eigen pad, en dat zal dan geen prettige ontmoeting zijn.

De belangstelling voor Wicca neemt de laatste jaren sterk toe, meer dan een derde van de inzenders is twee jaar of korter actief. Dat is merkwaardig, want Wicca is het absolute tegendeel van een sekte of opwekkingsbeweging. Er is geen centrale organisatie, er zijn geen gerichte pogingen om nieuwe leden te winnen. Heksen gaan niet met traktaatjes langs de deur, ze zijn meestal vrij zwijgzaam over hun religie. Kerken maken zich zorgen over de grote aantallen kerkverlaters, sommige wicca's maken zich zorgen over het grote aantal nieuwkomers. Kan dat allemaal echt en oprecht gemeend zijn? Uit de gegevens blijkt dat de meeste inzenders onder de twintig jaar heel serieus bezig zijn.

Een gevolg van deze groei is dat de traditionele wicca die de kunst geleerd heeft via coven-training en inwijdingen zeldzaam wordt. Hiermee verliest Wicca het karakter van een mysteriereligie in de klassieke betekenis van het woord: een systeem van rituelen en ideeën dat wordt doorgegeven binnen een gesloten groep en dat alleen voor ingewijden toegankelijk is. De meeste nieuwe heksen werken alleen of vormen informele groepen. Andere kenmerken van Wicca blijven wel bestaan: de God en de Godin die je kunt vereren in verschillende vormen, de band met de natuur, de kalender van maan- en jaarfeesten, magie, het geloof in reïncarnatie. Bij de nieuwkomers zijn er relatief veel jongeren, maar in hun ideeën verschillen ze niet veel van de oudere generatie, soms zijn ze wat voorzichtiger en conservatiever.

Bijna de helft van de nieuwkomers vindt de weg naar Wicca via boeken, de laatste jaren wordt de rol van internet steeds belangrijker. Er zijn mensen die bijna hun leven lang al op zoek waren naar zo'n soort religie, en die dan opeens ontdekken dat er werkelijk zoiets bestaat. Dan hoor je vaak de term "thuiskomen." De stap naar Wicca betekent meestal wel een verandering in je manier van leven. Je krijgt meer gevoel voor de natuur en natuurlijke ritmes, je leeft bewuster, en sommigen geven ook aan dat ze maatschappelijk meer betrokken zijn. Maar voor sommige inzenders waren dat dingen die ze altijd al deden, ze komen nu alleen in een duidelijker kader te staan.

Misschien komt het doordat wicca's hun levenshouding gevonden hebben aan het eind van een zoektocht, maar ze zien hun religie niet als iets wat je aan anderen op kunt leggen. Dat geldt ook voor je eigen kinderen. Je geeft automatisch een bepaalde stijl van leven door, je kunt hun vragen beantwoorden, je kunt misschien hun belangstelling aanmoedigen, maar uiteindelijk moeten ze zelf kiezen. Godsdienstonderwijs is belangrijk om een overzicht te krijgen van de mogelijkheden waaruit je kunt kiezen, maar onderwijs in één enkele religie is uit den boze.

Literatuur:

© Boris / Silver Circle 2003

Ter vergelijking kun je ook het volgende boek raadplegen: Berger, Leach, and Shaffer: Voices from the Pagan Census: A National Survey of Witches and Neo-Pagans in the United States. (University of South Carolina Press, Juni 2003, ISBN: 1-57003-488-5). Een bespreking staat hier.

• Index
• Maankalender
• Index
• Silver Circle
• Over wicca
• Over Silver Circle
• Over Merlin Sythove
• Copyright - copywrong
• Bibliotheek
• Second Opinion
• Contact
• Publicaties
• Overzicht
• Enquète
• Maankalender
• Wiccan Rede
• Bestelformulier
• Kaarten bestellen
• Links
• Silver Circle forum
• Wiccan Rede online
• Wiccan Rede archief
• Merlin's Archive
• Links & banners

Translate
   

Sprak dit
artikel je aan?

Maak je set compleet!

Elk nummer bevat ruim 80 pagina's, vol met serieuze en diepgaande artikelen over moderne hekserij, nieuws, informatie, agenda en boekbesprekingen.
Nabestellen