Wiccan Rede * Summer 1987 by Jana
In het eerste deel van deze serie heb ik de bedoeling van deze artikelen als volgt verwoordt: ik wil duidelijk maken waarom juist ook paganisten aktief zouden moeten worden en hoe zij dat zouden kunnen vormgeven.
Het gebied waarop juist ook wij aktief zouden moeten worden is ‘het milieu’ ofwel ‘de politiek’. Dat laatste woord heb ik gedefinieerd als ‘het geheel van maatschappelijke aktiviteiten’ en ik heb geprobeerd duidelijk te maken dat alles met elkaar samenhangt. In het tweede deel, over de Hopi en Navaho, bleek dat milieuvervuilende industrie (winning en verwerking van steenkool en uranium) niet alleen het milieu in engere zin aantast, maar ook de traditionele manier van leven van de Indianen. Het werken voor vrede, voor mensenrechten, voor een rechtvaardiger verdeling van voedsel, huisvesting en onderwijs en voor een beter leefmilieu kan goed samengaan. Waarom juist paganisten zich zouden moeten inzetten voor het milieu kwam aan de orde in het derde deel, over Greenpeace: de Wiccan Rede zegt ons “Doe wat je wilt mits het niemand schaadt”. Huidige produktieprocessen van voedsel en energie en van andere produkten blijken daarentegen veelal wel schadelijk te zijn voor ons leefmilieu en uiteindelijk voor onszelf. Reden om aan te sluiten bij organisaties zoals Greenpeace en om zonodig ons gedrag te wijzigen. We kunnen bijvoorbeeld ‘s winters verse groenten eten, in plaats van kastomaten, ingevroren spinazie of geïmporteerde avocado’s. Bijkomend voordeel is dat we zo meer in het ritme van het seizoen blijven! Janet en Stewart Farrar, in The Witches’ Way, wijzen erop dat Moeder Aade zelf een levend wezen is. We kunnen haar waarnemen als de Godin of als Gaia uit de wetenschappelijke hypothese van Lovelock en Epton (1). “Hoe dan”, vragen de Ferrars zich af, “geven heksen uitdrukking aan hun devotie voor de Aardmoeder, in ethische termen? De implicaties zijn duidelijk. De morele verplichtingen ten aanzien van de evolutie worden door de heks gezien als een persoonlijke verantwoordelijkheid ten opzichte van de natuurlijke ritmes en behoeften van de Aarde als een levend organisme, en tegenover de behoeften, ritmes en evolutie van de wezens die deel uitmaken van haar. Deze wezens -mensen, dieren en planten- zijn de afzonderlijke cellen, het zenuwstelsel, de longen, de zintuigen van Moeder Aarde, zoals het minerale rijk haar levende weefsel en skelet vormt, de zeeën en rivieren zijn haar bloed en de atmosfeer is de lucht die zij ademt, evenals wij zelf doen. Dat is de reden waarom zorg en aktie voor het milieu zo’n belangrijke rol spelen in de Wicca-ethiek. Dat is waarom heksen boos worden -en in aktie komen- als zuurstofscheppende bomen sneller worden omgehakt dan aangeplant, als walvissen en zeehonden worden vermoord voor commerciële doeleinden, als kunstmeststoffen en pesticiden worden gebruikt, ongeacht hun ecologische invloed, als ongeïnteresseerde industrieën de lucht en rivieren en zeeën vervuilen met hun afvalprodukten en als de betonjungle (vaak met meer oog voor de commercie dan voor huisvesting) zich als een ziekte verspreidt over de huid van de aarde”. Janet en Stewart Farrar wijzen erop dat heksen verschillende antwoorden vinden op vragen omtrent vegetarisme en automatisering, maar dat het motief hetzelfde is: liefde en respekt voor Moeder Aarde en haar schepselen.
Zijn er nu speciale aktievormen die heksen gebruiken, naast de traditionele middelen? Op deze vraag probeer ik al een paar jaar een antwoord te vinden. Dat blijkt nog niet zo eenvoudig te zijn. Misschien is het handig om onderscheid te maken naar aktievormen voor heksen-onder-elkaar en mogelijkheden om als heks een inbreng te hebben in ‘gemengde akties’. Een bespreking in de volgorde van het steen-in-de vijver-effekt: steeds grotere cirkels. Een voorbeeld van magisch werk binnen een coven is te vinden in The Witches’ Way. In 1981 richtten een aantal vissers een slachting aan onder de jonge grijze zeehonden op het Ierse eilandje Inishkea, omdat de zeehonden de visstand schade zouden toebrengen, hoewel het doden van zeehonden verboden is voor particulieren, werd er niemand bestraft voor het incident. Het publiek was woedend. De Irish Wildlife Federation organiseerde kampen voor vrijwilligers om de zeehonden te bewaken tijdens de volgende zoogperiode. Niemand van de coven van de Farrars kon fysiek aanwezig zijn, maar de leden wilden wel graag hun bijdrage leveren. Daarom werd de gedachtevorm Mara in het leven geroepen. Janet maakte een afbeelding van haar: een grijs-groene waterige gedaante, oprijzend uit en gemaakt van de zee en met felle ogen. Ze kreeg een opdracht: “Je zult zichtbaar verschijnen aan iedereen die probeert de zeehonden te beschadigen op of nabij Inishkea en deze mensen beangstigen. Je zult niemand kwaad doen, tenzij hij doorzet en er geen andere manier is om hem te stoppen”. Tijdens elke volle maan in het jaar werd ze opnieuw opgeladen en opgedragen haar werk te doen. Het drama van 1981 werd niet herhaald in de eropvolgende jaren. Mara bestaat nog steeds. Na het zoogseizoen van 1983 vernamen de Farrars hoe een paar mensen die de vrijwillgers op Ineshkea van voedsel voorzagen, werden gered door een vrouw ‘in een enkellange grijs-groene regenjas’. Zij wuifde naar een veilige landingsplaats, weg van de gevaarlijke rotsen waar het stel op afvoer. Het gezicht van de vrouw konden ze niet onderscheiden, maar haar felle ogen wel. Achteraf hoorde het paar dat er geen vrouw daar geweest kon zijn, maar dat verschilende andere mensen er een vrouw hadden zien wandelen, midden tussen de zeehonden die niet verstoord werden door haar. Ze stond bekend als ‘het spook’. Waarschijnlijk werkt deze vorm van magisch werk ten behoeve van het milieu, omdat het beperkt blijft tot één plaats, één bepaald probleem, een overzichtelijke situatie. Met wat fantasie kan een coven of een alleenwerkende heks de bekende technieken gebruiken voor een specifiek doel. Aan te nemen valt dat een gezamenlijke, gelijktijdige inzet van verschillende covens een groter probleem kan aanpakken, zoals bijvoorbeeld een brandende kerncentrale. (En denk aan de landing van Hitler in Engeland die nooit heeft plaatsgevonden. Naar verluidt kwam dat door de inzet van de gezamenlijke engelse covens in1940).
Starhawk heeft een heel boek geschreven over het kombineren van spiritueel en politiek werk, onder de titel ‘Dreaming the Dark’. Van harte aanbevolen voor wie zulk werk in de praktijk wil brengen (2). Het eerste deel van het boek gaat over ‘power’. Starhawk maakt een onderscheid naar ‘power-over’ (macht over mensen en dingen) en ‘power-from-within’ (kracht van binnen uit). De patriarchale kultuur bestaat bij de gratie van de macht en onderdrukking en het kenmerkende van deze kultuur is vervreemding. Er wordt verschil gemaakt tussen boven (de hemel, God, de machthebbebrs) en beneden (dat wat als niet zoveel waard wordt beschouwd), tussen geest (mannelijk, kultuur) en lichaam (vrouwelijk, natuur), goed (licht) en kwaad (donker). Sommigen hebben macht, maar de meeste mensen zijn machteloos in deze kultuur. De ideale maatschappij, zoals Starhawk die ziet, is gebaseerd op immanentie. De natuur en alle mensen hebben een waarde in zichzelf. Het leven is belangrijk en de inhoud van dingen is belangijker dan de structuur ervan. Een kultuur van immanentie juicht verschillen en veranderingen toe, in plaats van eenvormigheid en starheid. De Godin kan worden gezien als het ymbool van verwantschap, levensonderhoud, genezing, schepping. Kracht komt voort uit jezelf, je kunt er je eigen beslissingen mee nemen om iets te doen of te laten en iedereen is ook verantwoordelijk voor zijn of haar beslissingen. Een maatschappij die naar dit principe is ingericht, zal bestaan uit kleine autonome groepen van verwante mensen (buurtschappen in plaats van grote steden) en integriteit neemt er de plaats in van autoriteit. Dit klinkt misschien utopisch, maar de groepen waarin Starhawk deelneemt, zijn al gebaseerd op immanentie. Eén manier om de wereld te veranderen is namelijk om die inderdaad, daadwerkelijk te veranderen. Een andere manier is magie. Dit is de kunst om veranderingen (van bewustzijn) tot stand te brengen door middel van wiskracht. Hieronder valt ook politieke atie, die immers gericht is op verandering van situaties. Een groot deel van Dreaming the Dark wordt besteed aan de blokkade van de Diable Canyon kerncentrale in Californië in 1981. Bij deze aktie zijn enkele rituelen uitgevoerd met een grote groep buitenstaaners en enkele leden van Starhawk’s coven of andere paganisten. Het initiatief kan uitgaan van de heksen in de groep of (later, als mensen een ritueel hebben meegemaakt) van de groep zelf. Het is belangrijk om symbolen te gebruiken en woorden die begrepen worden. Niet iedereen is vertrouwd met (de namen van) de Godin, maar als we spreken over aarde, lucht, vuur, water, natuurlijke objekten, elkaar, dan gebruiken we een gemeenschappelijke taal die verstaan wordt door iedereen, ongeacht zijn of haar achtergrond of ideologie. Je hoeft je religie niet op te dringen, terwijl je toch de ervaring van magie kan delen met anderen. Starhawk beschrijft rituelen die werden uitgevoerd tijdens een demonstratie in een kamp vlakbij de kerncentrale. In beide gevalen werd een groot aantal individuen samen ineens een echte groep. Een ritueel heeft een begin, een hoogtepunt en een eind. Het kan een heel simpel gebeuren zijn met ‘chants’ (3) en een cirkel- of spiraaldans, maar als er getrainde mensen bij zijn, kunnen ook de windstreken worden opgeroepen. Dat gebeurde tijdens de demonstratie die werd georganiseerd door artiesten en paganisten. Zij maakten gebruik van symbolen, zoals een grote koeltoren van papier-maché (met op strategische plaatsen koorden erin verwerkt). Aanleiding voor de demonstratie was de eerste verjaardag van het kernongeluk op Three Mile Island. Na een rondgang langs symbolische plaatsen in de stad werd het ritueel gehouden. Door mensen die de vier elementen vertegenwoordigden werd de koeltoren (aan de koorden) uit elkaargetrokken. Terwijl het ding instortte, kwamen er ballonnen uit vrij met witte duiven van vouwpapier. Net als bij de andere rituelen werd ook hier een krachtkegel opgeroepen dor middel van zingen en dansen en deze werd geaard. Een picknick besloot deze krachtige en vreugdevolle ervaring van een paar duizend mensen. Ook de Pentagonaktie in 1981 was op deze manier opgezet, als aktie en ritueel, een magische daad. Een eigen suggestie: de goden vragen om het welslagen van een aktie te bevorderen en bijvoorbeeld symbolische voorwerpen die je gebruikt samen te stellen als een talisman.
In het zelfde jaar, 1981, werd het vrouwenvredeskamp opgezet in Greenham Common in Engeland, bij de luchtmachtbasis waar de NAVO amerikaanse kruisraketten zou gaan plaatsen in 1983. Het initiatief ging uit van een kleine groep vrouwen die wanhopig waren overde wapenweloop en de gevaren die het plaatsen van kruisraketten mee zou brengen voor de hele regio als mogelijk doelwit. Bovendien waren ze boos over de hoge uitgaven die worden gedaan aan vernietigingswapens. In de loop der tijd hebben er veel vrouiwen gewoond, voor een groot deel ‘gewone huismoeders’ die vinden dat ze alle reden hebben om bang te zijn en die serieus genomen willen worden door de autoriteiten. Ook deze vrouwen gebruiken symbolen: ze versieren de hekken van de basis met papieren duiven en met foto’s van hun kinderen. Vanuit het kamp worden verschillende soorten akties georganiseerd. Op een dag zijn er bijvoorbeeld 30.000 vrouwen aanwezig om de basis te omsingelen. En als in februari 1983 de amerikaanse vice-president, George Bush, dineert bij Margaret Rhatcher in haarambtswoning, liggen er dertig vrouwen op straat in Downingstreet. Ze hebben zich uitgedost als het hek van Greenham: met symbolen van hun wens om te leven in een wereld zonder kernwapens. Elf vrouwen worden gearresteerd. Een van hen vertelt later hoe een politie-agente haar vraagt om zelf de symbolen te verwijderen van haarkleding. Ze weigert. De agente vraagt of zij het mag doen. Dat mag, maar Deborah wil de verklargeegn voorlezen die de agente van haar kleding verwijdert. Ze begint met het oplezen van een droom. De agente komt onder de indruk en vraagt naarde motieven van Deborah om in aktie te komen (5). Ook andere agenten, rechters en de mensen die een baan hebben op de basis worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid. Vrouwen die worden berecht wegens ‘het verstoren van de vrede’ geven hun eigen definitie van vrede en leggen uit dat ze juist bezig waren de vrede een kans tegeven (6). Ik denk dat dit een heel goede aktievorm is: niet meedoen aan verstikkende strukturen, laten merken dat het om mensen gaat, iedereen wijzen op zijn of haar eigen verantwoordelijhkheden. Machthebbers praten over megadoden en over de vijand en ze zeggen dat de techniek wel een oplossing zal vinden voor problemen (zoals het kernafval). Maarook zij willen niet dat hun kinderen oorlofsslachtoffer worden, ze willen geen kernafval in hun achtertuin en als amerikanen en russen elkaar (als mens, persoonlijk) leren kennen, kunnen ze ook vrienden worden.
De laatste aktievorm die ik wil noemen is misschien wel de belangrijkste. Dat is het veranderen van strukturen, zoals Starhawk doet door gewoon te gaan leven naar je eigen idealen en door anderen te vertellen wat je idealen zijn en hoe je ze wilt bereiken. De Wiccan Rede is niet exclusief voor onze religie en respekt voor de medemens en voor de rest van de natuur hebben andere mensen ook. We kunnen niet de hele wereld in één keer veranderen, maar wel ons eigen leven. We kunnen meewerken aan een betere wereld, zoveel als we kunnen. Daarbij hoort het leven naar je eigen principes en je kinderen opvoeden in deze traditie.
Tot slot een oefening die iedereen kan doen. In de door Starhawk beschreven rituelen werd een soortgelijke techniek gebruikt om de energie te aarden die door zingen en dansen werd opgewekt. Het is een manier om overtollige energie kwijt te raken op een goede manier, maar je kunt er ook energie mee opnemen uit de aarde en simpelweg kontakt mee leggen met de aarde. Deze techniek heet dan ook ‘aarden’. Zit op de grond, met je rug recht, je handen achter je rug als steun. Visualliseer een straal van licht, vanuit het heelal, door je ruggegraat naar diep in de aarde. Sommige organisaties roepen ook regelmatig op om te mediteren op een bepaald uur, en met een bepaald doel, bijvoorbeeld op de laatste dag van het jaar, om twaalf uur ‘s middags, voor de vrede. Als iemand ideeën heeft voor een konkrete ‘aktie’ dan hoor ik dat graag.
Notities:
- De aarde, de zeeën, en de atmosfeer vormen tezamen één groot organisme, dat zichzelf door ingewikkelde feedback-mechanismen in stand houdt. De omstandigheden die het leven op aarde mogelijk maken, zoals temperatuur, luchtdruk, zuurstofgehalte van de lucht, zoutgehalte van het water, worden daarbij in evenwicht gehouden. De natuur is dus niet zomaar een primitieve kracht die bestreden, overwonnen en gebruikt moet worden. Het is juist de natuur die, ondanks onze technologie, ons helpt te overleven. Gaia, de natuur als organisme; J.E. Lovelock. Bruna, 1980.
- Dreaming the Dark; Magic, Sex and politics; Starhawk. Beacon Pres, 1982.
- Voorbeelden van chants zijn het inheems-amerikaanse ‘The Return’: The earth, the water, the fire, the air, returns, returns, returns, returns; The Flow and the Ebb van Shekinah Mountainwater. en deze twee: Onze geest kan niet gedood worden, zij is als een berg, oud en sterk. Hé daar, kom in verzet, tegen de macht van de kruisraket, armen om elkander, verzet je en verander…
- Vrouwen voor Vrede heeft een leuke brochure uitgegeven over de opzet en de uitvoering van deze aktie: Rouw, Woede, Kracht, Verzet, Pentagon Aktie 1981. Idem overde Pentagramaktie in Den Haag 13 mei 1986: Vrouwenvredesmanifestatie, Rouw, Woede, Kracht, Verzet, Visie. Beide 40 blz. Postbus 963, 3800 AZ Amersfoort.
- Greenham Women eveywhere; Alice Cook and Gwyn Kirk. Pluto Press 1983. 6. Keeping the peace; Lynne Jones editor. The Women’s Press, 1983. Vertaald: Om de lieve vrede. Luyten.
